ویروس (به انگلیسی: Virus) یک عامل بیماری‌زای کوچک است که فقط در سلول‌های زنده یک ارگانیسم تکثیر می‌شود. واژهٔ ویروس ریشه در زبان لاتین دارد و به معنای زهر یا هرگونه ماده سمی می‌باشد.
طرحی ساده از ساختار یک ویروس
ویروس‌ها می‌توانند انواع شکل‌های حیات را، از جانوران و گیاهان گرفته تا میکروارگانیسمها، از جمله باکتریها و آرکیاها را آلوده کنند. میلیون‌ها نوع از ویروس‌ها در میان جانداران و در زیستگاه‌ها و مکان‌های مختلف وجود دارد و تا کنون بیش از ۶۰۰۰ گونه مختلف از ویروس‌ها به‌طور دقیق شناسایی و معرفی شده‌اند.
ویروس می تواند ارگانیسم زنده باشد. ویروس ها قطعه‌ای از نوکلئیک اسید است که درون یک پوشش پروتئینی (کپسید) محصور شده‌است. ویروس‌ها از باکتریها بسیار کوچکتر هستند و فقط با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده‌اند. ویروس با استفاده از امکانات سلولی میزبان تکثیر می‌شود و فعالیت اصلی یاختههای میزبان را مختل می‌کند. ویروس‌ها بسیاری از جانوران و گیاهان و باکتریها را مبتلا می‌کنند اما فقط برخی از آنها انسان را بیمار می‌کند. همچنین ویروس‌ها تنها در محیط خنثی در سلول‌های زنده تکثیر می‌شوند و انگل اجباری داخل سلولی می‌باشند. زیرا ویروس‌ها فاقد تمامی ویژگی‌های زیستی بجز فاز ژنتیک هستند، زیست شناسان تا اواخر سدهٔ گذشته آنها را زنده نمی‌دانستند. ویروس‌ها رشد نمی‌کنند، حالت هومئوستازی ندارند و به دلیل نداشتن آنزیم‌های اصلی واکنش‌های متابولیسمی در آنها رخ نمی‌دهد. فقط دو آنزیم در آنها یافت می‌شود، آنزیم ATP و آنزیم رو نوشت بردار معکوس (مخصوص RNA دارها). البته امروزه با توجه به امکان کشت و تکثیر ویروس‌ها در شرایط آزمایشگاهی، تصور انگل اجباری بودن آنها دچار تردید است
دانشمندان در مورد منشأ تکاملی ویروس‌ها تردید دارند. به نظر می‌رسد گروهی از ویروس‌ها از پلازمیدها تکامل یافته‌اند و منشأ تکامل گروه دیگر باکتریها هستند. ویروس‌ها در تکامل گونه‌ها و انتقال افقی ژنها و در نتیجه نوترکیبی و ایجاد تنوع ژنتیکی نقش بسیار مهمی دارند.
در دهه‌های اخیر تحولات ویروس‌شناسی شروع به فاش کردن اطلاعاتی کرده‌است که نشان می‌دهد ویروس‌ها ممکن است موجود زنده باشند. یکی از این اکتشافات می‌می ویروس‌ها (mimiviruses) بودند؛ ویروس‌های غول پیکری با کتابخانه‌های ژنومی بزرگی که حتی از برخی از باکتریها نیز بزرگتر بودند. برخی از ویروس‌ها مانند ویروس ابولا دارای تعداد کمی از ژن هفتم است. برخی از این غول‌ها دارای ژن‌های پروتئینه‌ای هستند که برای ساخت یک ویروس جدید لازم و ضروری هستند. بر اساس این موضوع، ناشناخته ماندن این قضیه دلیلی بر قرار دادن آن ویروس‌ها در طبقه‌بندی موجودات غیر زنده است.
به دلیل دارا بودن برخی از ویژگی‌های موجودات زنده و فقدان برخی دیگر از آن ویژگی‌ها، اخیراً دانشمندان ویروس‌ها را «موجوداتی در لبهٔ حیات» یا به عبارت دیگر «خود تکثیر شونده‌ها» تعریف می‌کنند.
در طی زمانی که هنوز در درون یک سلول آلوده (میزبان) قرار نگرفته، یا در حال آلوده کردن یک سلول نیستند، ویروس‌ها به شکل ذراتی مستقل یک ویروس یا ویرون‌هایی وجود دارند که وجودشان عبارت است از: (i) ماده ژنتیکی، یعنی مولکول‌های طولانی DNA یا RNA که کد کننده ساختار پروتئین‌هایی که ویروس با آن عمل می‌کند است. (ii) یک پوشش پروتئینی، که کپسید نام دارد، که مادهٔ ژنتیکی را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند؛ و در برخی موارد (iii) یک غلاف خارجی از لیپیدها. شکل و قیافه‌های این ذرات ویروس از فرم‌های سادهٔ مارپیچ و بیست‌وجهی گرفته تا ساختارهای پیچیده‌تر متغیر است:
ویروس‌ها ممکن است کروی، مارپیچی یا چند وجهی باشند. یک ویژگی مخصوص ویروس‌های جانوری این است که یک پوششی از جنس غشا ی سلولی (پروتئین، لیپید و گلیکو پروتئین) دارند. این پوشش را از میزبان قبلی خود بدست می‌آورند و این بدان جهت است که ویروس‌های جانوری از طریق آندوسیتوز (درون رانی) وارد میزبان می‌شوند. ویروس‌هایی که به باکتریها حمله می‌کنند، باکتریوفاژ نام دارند که از سایر ویروس‌های گیاهی و جانوری پیچیده ترند. این بدان علت است که شامل دو پوشش چند وجهی (به عنوان کپسید) و پوشش مارپیچی (به عنوان دم) می‌باشند.
ریشه نام گذاری ویروس
کلمه ویروس ریشه لاتین دارد. در این زبان، ویروس به هر چیزی که به سم و چیزهای مضر دیگر اشاره دارد، می‌گویند. این کلمه برای اولین بار در سال ۱۳۹۲ به زبان انگلیسی وارد شد. کلمه Virulent، از کلمه لاتین Virulentus به معنی مسموم، مربوط به سال ۱۴۰۰ است.
قبل از این که زیست شناس روسی – اوکراینی «دیمیتری ایوانوفسکی» (Dmitry Ivanovsky) ویروس‌ها را در سال ۱۸۹۲ کشف کند، عبارت «عامل ایجاد کننده بیماری عفونی» (Agent that causes Infectious Disease) برای اولین بار در سال ۱۷۲۸ مطرح شد. صفت ویروسی یا Viral نیز در سال ۱۹۴۸ مطرح شد.
کشف ویروس‌ها
در پایان سدهٔ ۱۹ میلادی دانشمندان به دنبال یافتن عامل بیماری موزائیک تنباکو بودند. در ۱۸۸۶ آدولف مایر قابل انتقال بودن این بیماری در بین گیاهان را اثبات کرد. پس از او دیمیتری ایوانفسکی درسال۱۸۹۲ پس از عبور دادن عصارهٔ برگ‌های گیاه عفونت زده از صافی غیرقابل عبور برای باکتریها، آن را برروی برگ‌های گیاه سالم تنباکو پخش کرد و بیماری موزائیک تنباکو را انتقال داده وباعث ایجاد بیماری درگیاه سالم شد. او دریافت که از گیاه آلوده عاملی قادر است که گیاهان سالم را بیمار کند؛ بنابراین عامل بیماری هرچه که بود از باکتریها بسیار کوچکتر بود. در سال ۱۹۳۵ زیست‌شناسی به نام وندل مردیت استنلی توانست ویروس موزائیک تنباکو را تخلیص کند. ویروس خالص شده اگر چه به شکل بلور بود اما باز هم می‌توانست گیاهان سالم را بیمار کند. چون تبلور یکی از ویژگی‌های مواد شیمیایی است بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ویروس داخل یاخته‌ها موجودی زنده و خارج از یاخته‌ها یک ماده شیمیایی است نه یک موجود زنده.
در اوایل قرن بیستم دانشمندی انگلیسی به نام فردریک توارت ویروس‌هایی را کشف کرد که باکتریها را آلوده می‌کنند. این ویروس‌ها باکتریوفاژ یا اختصاراً فاژ نام گرفتند. دانشمندان قصد داشتند با استفاده از این ویروس‌ها باکتری‌های وبا و تیفوس را از بین ببرد اما با کشف پنی سیلین این موضوع به فراموشی سپرده شد. در سال‌های اخیر، ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی در باکتریها باعث شده‌است که استفاده از فاژها جهت مقابله با بیماری‌های باکتریایی دوباره مطرح شود
اندازه ویروس
ویروس‌هایی که تاکنون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، قطرهایی بین ۱۰ تا ۴۰۰ نانومتر دارند. برای که بتوانید تصور کنید اندازه آنها چقدر است، یک ویروس با اندازه متوسط در کنار حشره کک تقریباً برابر با اندازه انسان در کنار کوهی دو برابر کوه اورست است.
بیشتر ویروس‌ها با میکروسکوپ نوری قابل مشاهده نیستند، بزرگترین آنها تقریباً به اندازه کوچکترین باکتریها هستند. هر دو میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) و عبوری (TEM) معمولاً برای تصویر برداری و مشاهده ذرات ویروسی به کار می‌روند.
طبقه‌بندی ویروس‌ها
در تاکسونومی، طبقه‌بندی ویروس‌ها به دلیل فقدان سوابق فسیلی و اختلاف نظر در مورد این که آنها موجودات زنده هستند یا غیر زنده، بسیار مشکل است. آنها به راحتی در هیچ یک از حوزه‌های طبقه‌بندی زیستی قرار نمی‌گیرند و بنابراین طبقه‌بندی ویروس‌ها از سطح خانواده آغاز می‌شود.
برای حوزه‌ای که بتوان ویروس‌ها را در آن قرار داد نام «Acytota» پیشنهاد شده است. Acytota به معنی ساختارهای فاقد سلول است. قرار دادن ویروسٰ‌ها در یک حوزه جداگانه بین سایر موجودات دارای حوزه مانند «آرکی‌ها» (Archaea) و «یوباکترها» (Eubacteria) و «یوکاریوت‌ها» (Eukarya) برای مطالعه بهتر آنها مفید واقع می‌شود.
لازم به ذکر است که در حال حاضر هنوز همه خانواده‌های ویروسی در رده‌ها و همه جنس‌های ویروسی در خانواده‌ها طبقه‌بندی نمی‌شوند. برخی ویروس‌های گیاهی هنوز در هیچ خانواده ویروسی قرار نگرفته‌اند. به عنوان نمونه، ویروس آبله مرغان در رده‌بندی ویروسی به صورت زیر می‌توان طبقه‌بندی کرد: این ویروس متعلق به خانواده Herpesviridae، زیر خانواده Alphaherpesvirinae و جنس Varicellovirus است.
ساختار کلی طبقه‌بندی به شرح زیر است.
رده (virales)
خانواده (viridae)
زیر خانواده (virinae)
جنس (virus)
گونه‌ها (virus)
کمیته بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها، سیستم طبقه‌بندی فعلی را توسعه داده و دستورالعمل‌هایی را ارائه داده است که برای حفظ یکنواختی خانواده، به ویژگی‌های خاص ویروس‌ها توجه شود.
به همین منظور، تاکسون‌شناسان باید برای طبقه‌بندی ویروس‌ها موردی مانند نوع اسید نوکلئیک موجود و تعداد رشته‌های آن (اسید نوکلئیک می‌تواند تک رشته‌ای یا دو رشته‌ای باشد) و وجود یا عدم وجود یک پوشش ویروس (پوششی لیپوپروتئینی که بعضی اوقات نوکلوکپسید را احاطه می‌کند) را در نظر بگیرند. پس از این سه ویژگی اصلی، می‌توان ویژگی‌های دیگری را برای طبقه‌بندی ویروس‌ها در نظر گرفت که از جمله می‌توان به نوع میزبان، شکل کپسید، ویژگی‌های ایمنی و نوع بیماری که ایجاد می‌کنند، اشاره کرد.
برچسب ها: نظرات ارزشمند خود را در مورد این مقاله از فرم ارسال نظر که در اخر همین صفحه وجود دارد برای ما ارسال کنید تا در سایت نمایش داده شودنظرات شما بعد از بررسی در سایت نمایش داده خواهد شد نمایش نظرات به معنای تایید انها توسط سایت نیست ونظرات شخصی بازدید کنندگان سایت در مورد این مقاله هست پیشاپیش از اینکه نظرات ارزشمند خود را در مورد این مطلب به سایت ارسال می کنید از شما ممنون هستیم باعرض پوزش بابت تاخییر ایجاد شده در تایید نظرات برای نمایش در سایت به دلیل مشغله کاری زیاد نظرات جدید با تاخییر بر روی سایت قرار میگیرند
